سیمای دنیا در متون عرفانی فارسی تا پایان سده ششم و بررسی سرچشمه های آن

دنیا و فلسفه ی وجودی آن یکی از مهم ترین دغدغه های عرفا از همان ابتدائی ترین زمان تشکیل این نهضت بوده است. به همین علت مباحث مربوط به دنیا حجم انبوهی از دیدگاه های صوفیانه را به خود اختصاص داده است. این پژوهش برای بررسی سیمای دنیا در دو قرن پنج و شش در پنج فصل تنظیم شده است. در بخش اول، کلیات این پژوهش از جمله مقدمه ، اهداف تحقیق و پیشینه آن ذکر گردیده است. در بخش دوم سیمای منفی دنیا از دید عرفا به تصویر کشیده شده که در عرفان و تصوف اسلامی دیدگاهی عام و فراگیر است. سخنانی که در مورد تصویر سازی از دنیا دیده می شود بیشتر بر پایه آرایه تشبیه شکل گرفته است تا با برقراری شباهت بین دنیا و دیگر پدیده ها که اکثر منفی هستند نفرت خود را از دنیا نشان دهند و رغبت دیگران را به دنیا کم کنند. در بخش سوم دیدگاه هایی که در آن جهت گیری خاصی نسبت به دنیا مطرح شده است و در بخش چهارم مثبت انگاری در نظرگاه برخی از عرفا ذکر و مورد بحث و بررسی قرار گرفته است؛ البته ذکر این نکته قابل تامل است که میزان نظرات منفی نسبت به دنیا بسیار بیشتر از نظرات مثبت و یا حتی بی تفاوت است و این سخنان به هیچ عنوان با یکدیگر قابل برابری نیستند. در بخش پایانی نتیجه گیری این پژوهش ذکر شده است. در این پژوهش با بررسی متون عرفانی فارسی در دو سده پنجم و ششم، محورهای مهم این تصاویر عارفانه استخراج شده و با نگاهی در پیشینه فرهنگی اسلامی و دیگر اندیشه های تاثیرگذار بر عرفان اسلامی مشخص می شود که اغلب این تصاویر غیر ابداعی و مقتبس از اندیشه های گذشته اسلامی و ماخوذ از آیات الهی وحی و احادیث پیامبر گرامی اسلام(ص)، امام علی(ع) و دیگر ائمه (علیهم السلام) است، البته شباهت های غیر قابل انکاری نیز بین این تصاویر عارفانه و باورهای دیگر ادیان مانند مسیحیت و فرهنگ-های ایرانی، مانوی، گنوسی، نوافلاطونی و بودایی دیده می شود که بدان اشاره خواهد شد. این تاثیر و تاثر ها در میان تمامی فرهنگ ها ناگزیر اتفاق می افتد هرچند که اذعان بدان به مذاق صاحبان آن ها خوش نیاید.